Sztuka na ratunek: Romowie w Europie – Akademia pod drzewami

"Akademia pod drzewami" odbywa się w Fundacji Genshagen co dwa lata. Te cykliczne spotkania skupiają się wokół tematów postrzeganych jako szczególne wyzwania naszych czasów.

"Akademia pod drzewami" 2014, zorganizowana we współpracy z Fundacją Hildegard Lagrenne dla Edukacji, Inkluzji i Integracji Sinti i Romów w Niemczech, poświęcona była kwestii mniejszości romskiej. Romowie w liczbie około 12 milionów stanowią najliczebniejszą mniejszość w Europie.

Dotknięci są często marginalizacją i dyskryminacją a antycyganizm w wielu krajach Europy jest zjawiskiem powszechnym. Przez stulecia Romowie byli motywem pojawiającym się w dziełach artystów nie pochodzących z tej mniejszości. O ile za pośrednictwem sztuki można przywoływać pozytywne skojarzenia, o tyle w większości dzieł z motywami romskimi na pierwszym planie znajdowały się pejoratywne stereotypy podsycające uprzedzenia o Romach. A jak to wygląda dzisiaj? Czy Romowie są nadal przedstawiani jako obcy, czy rzeczywistość dyskryminowanej mniejszości odzwierciela się we współczesnej sztuce? Jak żyją i działają artystki i artyści romscy? Czy istnieje "sztuka romska" wykraczająca poza pewne wspólne motywy? Jaką rolę mogą odgrywać sztuka i kultura w społecznej inkluzji Romów w Europie i w zwalczaniu uprzedzeń w stosunku do nich? W celu przedyskutowania tego zagadnienia organizatorzy zaproponowali wymianę na poziomie lokalnym i zaprosili przedstawicieli projektów kulturalnych z różnych miast europejskich, aby mogli oni przedstawić sobie wzajmnie swoje koncepcje i podzielić się wiedzą. Bertrand Verfaillie z Collectif Solidarité Roms et Gens du voyage przedstawił odbywający się w Lille festival „Rom 3000“, który organizowany jest wspólnie przez Francuzów i Romów i przybliża szerszej publiczności kulturę żyjących tam Romów.

W Koszycach, drugim co do wielkości mieście słowackim działa jedyny w całym kraju profesjonalny teatr romski. Karel Adam, dyrektor teatru, pokazał w Genshagen, jak teatr wzmacnia tożsamość żyjących tam Romów i równocześnie przyczynia się do porozumienia ze społecznością większościową.

W zeszłym roku otwarto w Bukareszcie „Muzeum Kultury Romskiej“. Dr Ciprian Necula, prezydent Romano ButiQ zaprezentował aktywności tej instytucji, która definiuje się w mniejszym stopniu jako muzeum i stanowi raczej platformę komunikacji i porozumienia.

Od 1991 r. istnieje w czeskim Brnie Muzeum Romské Kultury, które reprezentowała Jana Habrovcová, jego wicedyrektorka. Posiadająca 30 000 eksponatów instytucja jest ze swoją biblioteką, oferowanymi wykładami, koncertami, dyskusjami, kursami językowymi i prezentacjami sztuki performatywnej czymś więcej niż jedynie muzeum. Określa się jako miejsce kultywujące historię i kulturę Romów.

Prof. dr David Gaunt, emerytowany profesor z Centre for Baltic and East European Studies Uniwersytetu Södertörn w Sztokholmie opowiedział o szansach i wyzwaniach związanych z powołaniem otwartego programu seminaryjnego o Romach, w celu rozpowszechniania wiedzy o ich historii, kulturze i sytuacji w społeczeństwie. Ponadto uniwersytet zainicjował program nauczania Romanes, jako jednego z pięciu oficjalnie uznanych języków mniejszości w Szwecji.

Riccardo M. Sahiti, kierownik stowarzyszenia filharmoników Sinti i Roma we Frankfurcie nad Menem opowiadał o pracy stowarzyszenia dbającego o muzyczne dziedzictwo Sinti i Roma. Członkami stowarzyszenia są różne zespoły muzyczne, orkiestra smyczkowa, orkiestra filharmoniczna i chór muzyków Sinti i Roma. Stowarzyszenie wspiera edukację muzyków i przybliża muzykę Sinti i Roma szerszej publiczności.

Monika Weychert-Waluszko opowiedziała o wystawie „Domy srebrne jak namioty“, której była kuratorką w Narodowej Galerii Sztuki „Zachęta” w Warszawie. Wystawa prezentowała z jednej strony utarte uprzedzenia i stereotypy o Romach w dziełach XIX i XX w., z drugiej strony pokazywała, jak współcześni artyści i artystki z różnych krajów poddają te stereotypy w wątpliwość. Oprócz debat pod drzewami ważną rolę podczas konferencji odgrywały muzyka, malarstwo i teatr. Zaprezentowane zostały obrazy znanej hiszpańskiej artystki o romskim rodowodzie Lity Cabellut a aktor Folkert Dücker czytał fragmenty sztuki teatralnej autorki Rike Reiniger „Zigeuner-Boxer“ (tłum. robocze: „Cygański bokser”). Muzyczną oprawę konferencji stanowiły koncerty berlińskiego zespołu Sinti-Swing-Band Janko Lauenbergera i wirtuozowski koncert muzyki klasycznej romskich muzyków Sandro Roya na skrzypcach i Jérôme Weissa na fortepianie.

Inspiracją dla wyjątkowego genshageńskiego formatu "Akademii pod drzewami" są odbywające się w Lyonie "Dialogues en humanite". Podczas Akademii tradycyjne ramy konferencji pozostają w tle a wszyscy obecni mogą uczestniczyć w dyskusji pod drzewami oraz dzielić się swoimi doświadczeniami i wiedzą.

Partnerzy: Hildegard Lagrenne Stiftung für Bildung, Inklusion und Teilhabe von Sinti und Roma in Deutschland, Mannheim; Dialoges en humanité, Lyon